الگوهای گردش جوّ بارش های تابستانه جنوب شرق ایران در ماه ژوئیه 1994

به منظور درک سازوکار حاکم بر وقوع بارش های تابستانه جنوب شرق ایران یک روش همدیدی مبتنی بر تحلیل جریان برگزیده شد. بر این اساس، داده های بارش روزانه تعداد 152 ایستگاه هواشناسی برای دوره پایه 33 ساله (2002-1970) مورد پردازش قرار گرفت. با بررسی توزیع فضایی و زمانی بارش های تابستانه، یک منطقه بارشی ویژه در جنوب شرق ایران شناسایی شد. در این منطقه ژوئیه 1994 بیشترین و فراگیرترین بارش را در طول دوره بررسی داشته است. به منظور تعیین ساختار گردش جوّ و شناسایی الگوی همدیدی حاکم در ژوئیه 1994، داده های ارتفاع ژئوپتانسیل ترازهای فشاری1000، 850، 500 و 200 هکتوپاسکال، نم ویژه ترازهای 1000 تا 700 هکتوپاسکال، مؤلفه های مداری و نصف النهاری باد در 12 تراز فشار استاندارد به صورت میانگین ماهانه، روزانه و 6 ساعته از مراکز ملی پیش بینی محیطی/ مرکز ملی پژوهش جوی (ncep/ncar) تهیه شد. با استفاده از داده ها، نقشه های ترکیبی ارتفاع ژئوپتانسیل، خطوط جریان، باد بُرداری، تاوایی نسبی و نمودار های هاومولر و نیم رخ های تاوایی تولید و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. افزون بر این مسیر کم فشارهای موسمی برای ژوئیه 1994 ترسیم شد و شدت موسمی تابستانه نیز با استفاده از نمایه های وبستر-یانگ (wy)، تابش زمین تاب (olr) و بارش تابستانه کل هند (aismr) برای دوره آماری مورد بررسی، اندازه گیری شد. درنهایت ارتباط آنها با بارش تابستانه جنوب شرق ایران مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها نشان داد که منطقه اصلی بارش جنوب شرق کشور، محدوده ای مثلثی شکل در استان سیستان و بلوچستان در شرق 30/58 درجه طول شرقی و جنوب30/28 درجه عرض شمالی است که کم وبیش هر ساله دارای بارش است. همچنین نتایج پژوهش بیانگر آن است که وردش های ماهانه و سال به سال بارش تابستانه جنوب شرق ایران با تغییرات شدت موسمی روی شبه قاره هند، ارتباطی بسیار نزدیک دارد. دوره پُرباران ژوئیه 1994 در جنوب شرق ایران، با افزایش شدت موسمی تابستانه، افزایش شمار کم فشارهای موسمی در غرب شبه قاره هند و ناهنجاری های مثبت بارش روی این شبه قاره همراه شده است. افزون بر این، بر روی جنوب غرب آسیا پُرفشارهای جنب حاره ای، ترازهای فوقانی و میانی قوی تر و گسترش شمال سو و شرق سوی محسوسی را تجربه کرده اند. در مقابل، گردش چرخندی ترازهای زیرین جوّ نیز به میزان قابل ملاحظه ای شدیدتر بوده است. یافته ها روشن ساخت که به دنبال گسترش شرق سوی مرکز پُرفشار جنب حاره ای ایران در ترازهای میانی وردسپهر و افزایش گردش واچرخندی برجانب شمالی شبه قاره هند و پاکستان، جابه جایی غرب سوی کم فشارهای موسمی و ورود آنها به منطقه دریای عرب امکان پذیر شده است. در پی آن کم فشارهای موسمی با ایجاد و یا تقویت مراکز همگرایی روی جنوب و جنوب شرق کشور، در افزایش گردش چرخندی و وقوع بارش نقش داشته اند. نتایج پژوهش همچنین بیانگر آن است که کم فشار ایران عامل اصلی انتقال رطوبت و وقوع بارش های دهه اول ژوئیه 1994 در جنوب شرق ایران است. تشکیل این کم فشار بر جانب شمالی خلیج فارس، ضمن افزایش گردش چرخندی در نیمه جنوبی کشور، با ایجاد جریانات جنوبی مناسب روی جنوب شرق کشور و انتقال رطوبت دریای عمان در لایه ای کم ضخامت به منطقه مورد بررسی، موجب وقوع بارش های شدید روزهای پنجم تا دهم ژوئیه در جنوب شرق ایران شده است.